Democratische principes in je managementstijl toepassen

In een tijd waarin hiërarchische structuren steeds vaker plaatsmaken voor meer horizontale organisatievormen, vragen steeds meer managers zich af hoe ze democratische principes kunnen integreren in hun leiderschapsstijl. Democratisch management gaat over het verdelen van macht en zeggenschap, het betrekken van alle stemmen bij besluitvorming en het creëren van een cultuur waarin mensen zich veilig voelen om hun mening te uiten. Dit artikel verkent praktische manieren om democratische principes toe te passen in je dagelijkse managementpraktijk.

Waarom democratische principes in management?

Democratische managementprincipes kunnen leiden tot meer betrokkenheid, hogere motivatie en betere besluitvorming. Wanneer medewerkers zich gehoord voelen en invloed hebben op beslissingen die hun werk beïnvloeden, voelen ze zich meer eigenaar van de resultaten. Dit leidt niet alleen tot meer tevredenheid maar ook tot betere prestaties.

Zoals Kjeld Aij opmerkt: "Wees bescheiden en open. Zorg voor een constante dialoog met je medewerkers en toon je direct betrokken bij hun ontwikkeling. Zo kantelt je perspectief: van verticaal leidinggeven naar horizontaal aansturen op basis van gezag (in plaats van macht), inspireren (in plaats van afdwingen) en beheren (in plaats van beheersen)."

Inclusieve besluitvorming

Een van de belangrijkste democratische principes is inclusieve besluitvorming. Dit betekent niet dat iedereen over alles meebeslist, maar wel dat je bewust nadenkt over wie er betrokken moet worden bij welke beslissingen.

Er zijn verschillende gradaties waarin je medewerkers kunt betrekken bij besluitvorming. Astrid Vermeer en Ben Wenting beschrijven in hun boek over zelfsturing enkele vormen: "In de eerste vorm spreekt de manager met zijn team af dat hij werkonderwerpen met hen bespreekt en hun meningen meeneemt bij zijn besluitvorming. Een stap verder is dat de manager beslist nadat hij het team om een advies heeft gevraagd."

Collectieve waarden als kompas

Een belangrijk aspect van democratisch management is het nemen van besluiten op basis van collectieve waarden in plaats van hiërarchie. >Faciliterend Leidinggeven beschrijft dit als een van de principes: "Het vierde principe betreft het nemen van besluiten op basis van collectieve waarden, waarbij waarden de 'baas' zijn in plaats van hiërarchie."

Dit betekent dat je als manager samen met je team kernwaarden definieert die als leidraad dienen bij besluitvorming. Wanneer er een beslissing genomen moet worden, vraag je: 'Welke optie sluit het beste aan bij onze gedeelde waarden?' Dit creëert een gemeenschappelijk referentiekader dat individuele voorkeuren overstijgt.

Psychologische veiligheid creëren

Democratie kan alleen gedijen in een omgeving waar mensen zich veilig voelen om hun mening te uiten. Amy Edmondson, expert op het gebied van psychologische veiligheid, adviseert leiders: "Stel je als leidinggevende bescheiden op. Suggereer niet dat je de wijsheid in pacht hebt. Stimuleer een kritische en onderzoekende houding. Bevorder nieuwsgierigheid. Stel vooral ook vragen: hoe zouden we dingen anders kunnen doen, slimmer en beter?"

Om psychologische veiligheid te bevorderen, moet je als manager het goede voorbeeld geven door open te staan voor feedback, fouten toe te geven en verschillende perspectieven te waarderen. Dit creëert een cultuur waarin medewerkers zich vrij voelen om ideeën, zorgen en fouten te delen zonder angst voor vernedering of represailles.

Kaders en ruimte

Democratisch management betekent niet dat er geen structuur of leiding is. Integendeel, het gaat om het scheppen van duidelijke kaders waarbinnen mensen de vrijheid hebben om zelf beslissingen te nemen.

>Faciliterend Leidinggeven beschrijft dit als het vijfde principe: "Het vijfde principe draait om het geven van kaders waarbinnen mensen vrij kunnen opereren, waarbij de leidinggevende loslaat maar wel betrokken blijft."

Een praktische toepassing hiervan is het principe van gedelegeerde besluitvorming. Hierbij bepaal je als manager duidelijk welke beslissingen op welk niveau genomen worden. Sommige beslissingen (zoals strategische keuzes) vereisen misschien bredere input, terwijl operationele beslissingen gedelegeerd kunnen worden aan de teams die het werk uitvoeren.

Transparantie en verantwoording

Democratie kan niet functioneren zonder transparantie en verantwoording. Als manager betekent dit dat je open bent over de redenen achter beslissingen, eerlijk communiceert over uitdagingen en successen, en bereid bent verantwoording af te leggen voor je acties.

Willem Verhoeven benadrukt in >Dingen van mensen gedaan krijgen het belang van transparante communicatie en het nakomen van beloften: "Doe wat je belooft" en "Geef fouten ruiterlijk toe" zijn twee van zijn 33 adviezen voor effectief leiderschap.

De wijsheid van de groep benutten

Een fundamenteel democratisch principe is het geloof dat de groep samen wijzer is dan het individu. Dit betekent niet dat de meerderheid altijd gelijk heeft, maar dat diverse perspectieven samen tot betere inzichten leiden.

Om de collectieve wijsheid te benutten, kun je technieken gebruiken zoals brainstormsessies, dialoogtechnieken en besluitvormingsmethoden die verschillende perspectieven waarderen. Het is belangrijk om niet alleen de luidste stemmen te horen, maar actief te zoeken naar diverse inzichten.

Democratische principes in de praktijk

Het implementeren van democratische principes in je managementstijl vereist oefening en aanpassing. Hier zijn enkele praktische stappen om mee te beginnen:

• Begin klein: Kies specifieke beslissingen of projecten waarbij je meer inclusieve besluitvorming wilt toepassen.
• Creëer structuren: Ontwikkel vergaderformats en besluitvormingsprocessen die participatie aanmoedigen.
• Bouw aan vaardigheden: Help je team vaardigheden te ontwikkelen in dialoog, constructieve feedback en gezamenlijke besluitvorming.
• Evalueer en pas aan: Reflecteer regelmatig op wat werkt en wat niet, en pas je aanpak aan.

Het is belangrijk om te erkennen dat democratisch management niet betekent dat er geen leiderschap is. Zoals Erik Wegewijs opmerkt: "We verwarren inspraak niet met medezeggenschap. Uiteindelijk zijn leiders leiders en moeten er keuzes gemaakt worden." De kunst is om duidelijk te zijn over welke beslissingen gezamenlijk genomen worden en welke bij de leider blijven.

Conclusie

Het toepassen van democratische principes in je managementstijl is geen eenmalige actie maar een doorlopend proces van experimenteren, leren en aanpassen. Door medewerkers meer zeggenschap te geven, besluitvorming inclusiever te maken, psychologische veiligheid te creëren en de wijsheid van de groep te benutten, kun je een werkomgeving creëren waarin mensen zich gewaardeerd voelen en hun volledige potentieel kunnen benutten.

Democratisch management gaat niet om het opgeven van leiderschap, maar om het herdefiniëren ervan: van controle naar faciliteren, van bevelen naar vragen, en van individuele beslissingen naar collectieve wijsheid. Met de juiste benadering kan het leiden tot meer betrokkenheid, betere besluitvorming en uiteindelijk betere resultaten voor je team en organisatie.